Ιωάννης Πράπας MD-PhD
Καθηγητή Μαιευτικής – Γυναικολογίας Α.Π.Θ.
Η επιτυχής κατάψυξη των ωαρίων με τη μέθοδο της αργής κατάψυξης, που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά το 1987, έδινε μέτρια αποτελέσματα επιβίωσης των ωαρίων (50-60%) κατά την απόψυξη. Όμως, από το 2005, που άρχισε να χρησιμοποιείται η νέα μέθοδος κατάψυξης (υαλοποίηση ή vitrification), τα αποτελέσματα είναι άριστα και η επιβίωση των ωαρίων πλησιάζει το 100%!
Τι είναι η κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Είναι μια μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κατά την οποία ωάρια της γυναίκας που αναρροφώνται από την ωοθήκη, καταψύχονται και διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, με απώτερο στόχο τη διατήρηση της γονιμότητάς της.
Μπορείτε να μας εξηγήσετε τη μέθοδο της υαλοποίησης (vitrification) ωαρίων;
Το πρώτο παιδί από κατάψυξη ωαρίων γεννήθηκε τη δεκαετία του ’80. Ομως, τα τελευταία 15 χρόνια αναπτύχθηκε και χρησιμοποιείται μία καινούργια μέθοδος κατάψυξης, η υαλοποίηση, που έφερε επανάσταση στον κλάδο της Ανθρώπινης Κρυοβιολογίας, καθώς το ποσοστό επίτευξης εγκυμοσύνης για κάθε ωάριο που καταψύχεται έφθασε να είναι το ίδιο με αυτό των φρέσκων ωαρίων. Παρόλο που η «αργή» κατάψυξη (παλαιά μέθοδος) επιτρέπει να συντηρηθούν τα ωάρια για απεριόριστο χρονικό διάστημα, η μείωση και η μετέπειτα αύξηση της θερμοκρασίας στη διάρκεια της επεξεργασίας των ωαρίων έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση βλαβών σε αυτά, ιδιαίτερα μεταξύ των θερμοκρασιών 0°C με -15°C, που μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία τους.
Η υαλοποίηση αποτελεί μία εναλλακτική προσέγγιση της «αργής» κατάψυξης, η οποία επιτρέπει την ψύξη ζωντανών ιστών και κυττάρων σε θερμοκρασίες κατάψυξης με την ταυτόχρονη αποφυγή δημιουργίας εξωκυτταρικού και ενδοκυτταρικού πάγου. Πρόκειται για μια τεχνική που επιτυγχάνει τη μετατροπή ενός υλικού σε υαλώδη μορφή, μέσω της χρήσης αυξημένων συγκεντρώσεων ειδικών κρυοπροστατευτικών μορίων και της ταχύτατης μείωσης της θερμοκρασίας. Τα ωάρια και τα έμβρυα προς υαλοποίηση εκτίθενται σε ειδικά κρυοπροστατευτικά διαλύματα και κατόπιν τοποθετούνται σε ειδικές παγιέτες, που σφραγίζονται ερμητικά. Στη συνέχεια, βυθίζονται κατευθείαν σε υγρό άζωτο στους -196°C, όπου και αποθηκεύονται.
Επιπλέον, η χρήση της κλειστής, άσηπτης υαλοποίησης (closed aseptic vitrification), που αναπτύξαμε κι εφαρμόζουμε την τελευταία 15ετία στη μονάδα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ΙΑΚΕΝΤRΟ, προφυλάσσει τα ωάρια από οποιονδήποτε κίνδυνο μόλυνσης κατά τη διαδικασία της κατάψυξης και της αποθήκευσής τους. Η πρωτοπόρα αυτή τεχνική θεωρείται η ασφαλέστερη μέθοδος κατάψυξης ωαρίων και είναι η μόνη που πληροί τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κρυοσυντήρηση κυττάρων και ιστών.
Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί η κατάψυξη ωαρίων;
Κυρίως σε γυναίκες που παρουσίασαν καρκίνο και πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία, σε όσες έχουν ενδομητρίωση και κινδυνεύουν να χάσουν μέρος των ωοθηκών, είτε λόγω χειρουργείου είτε λόγω προχωρημένης ηλικίας, σε όσες υπάρχει οικογενειακό ιστορικό με χρωμοσωμικές ανωμαλίες ή πρόωρη εμμηνόπαυση, σε αυτές που παρουσιάζουν γονιδιακές μεταλλάξεις (BRCA mutations), οι οποίες απαιτούν την αφαίρεση των ωοθηκών κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας, και τέλος, στις γυναίκες εκείνες που για κοινωνικούς ή προσωπικούς λόγους επιθυμούν να καθυστερήσουν την τεκνοποίηση.
Ποια θεωρείτε την καλύτερη ηλικία για να παγώσουμε τα ωάριά μας;
Τα ωάρια που καταψύχονται διατηρούν την ηλικία τους, η οποία είναι αυτή που έχουν κατά την ημέρα της κατάψυξης. Άρα, και η εγκυμοσύνη που θα προκύψει θα είναι ανεξάρτητη από την ηλικία της γυναίκας που θα κυοφορήσει. Οι οδηγίες της ACOG (American College of Obstetrics and Gynecology) αναφέρουν ότι, εάν δεν υπάρχει ιατρικός λόγος, η κατάψυξη συστήνεται για τις γυναίκες μεταξύ 30-37 ετών. Βέβαια, αυτό δεν αποκλείει τις άλλες ηλικίες, αλλά μετά τα 37 τα αποθέματα των ωοθηκών σε ωάρια και τα ποσοστά επίτευξης εγκυμοσύνης μειώνονται σημαντικά.
Πόσα χρόνια μπορούμε να διατηρήσουμε τα κατεψυγμένα ωάρια;
Ιατρικά δεν υπάρχει όριο. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο για τα κατεψυγμένα ωάρια, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούμαι τα προβλεπόμενα για την κατάψυξη εμβρύων. Σύμφωνα με αυτά, μπορούν να διατηρηθούν για 5 χρόνια και με ανανέωση του αιτήματος άλλα 5, δηλαδή συνολικά 10 χρόνια. Η κατάψυξη ωαρίων για διατήρηση της γονιμότητας είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στον δυτικό κόσμο και η χρήση της έχει δεκαπλασιαστεί τα τελευταία 10 χρόνια. Η κρυοσυντήρηση ωαρίων σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, οι οποίες επιθυμούν να καθυστερήσουν την τεκνοποίηση, είναι μία μέθοδος αποτελεσματική και ασφαλής, ιδιαίτερα εάν εφαρμοστεί η τεχνική της κλειστής κατάψυξης (vitrification).
Info:
Αποφοίτησε από την Ιατρική σχολή του Α.Π.Θ. και εξειδικεύτηκε στη Μαιευτική – Γυναικολογία. Το ενδιαφέρον του για την υπογονιμότητα τον οδήγησε το 1985 στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε υστεροσκοπήσεις του J. Hamou, και στη συνέχεια, δούλεψε στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας) σε θέματα υποδεκτικότητας του ενδομητρίου. Η βασική εξειδίκευσή του στα προβλήματα υπογονιμότητας κι εξωσωματικής γονιμοποίησης πραγματοποιήθηκε στο Bordeaux της Γαλλίας. Ακολούθησε 6μηνη μετεκπαίδευση στο Βέλγιο στη μονάδα Ανδρολογίας κι Εξωσωματικής Γονιμοποίησης. Έκτοτε, επισκέφθηκε διάφορα πρωτοπόρα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης και το 1996 παρακολούθησε ως Fellowship τις εργασίες του τμήματος Reproductive Endocrinology του Πανεπιστημίου Yale.