Σε ασθενείς με ρευματικές παθήσεις, το άγχος που σχετίζεται με την πανδημία COVID-19 μπορεί να οδηγήσει σε εξάρσεις της νόσου, αλλά και σε κρίσεις άγχους, κατάθλιψη, αίσθημα απόσυρσης, δυστυχώς ακόμη και σε αυτοκτονική διάθεση σε επιβαρυμένα περιστατικά (ευτυχώς σπάνια).
Δ. Μπόγδανος «Υπάρχει επείγουσα ανάγκη οι ρευματολόγοι και οι κλινικοί γιατροί που εμπλέκονται στην θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών (ανεξαρτήτου ειδικότητας) να βρουν διόδους επικοινωνίας και καινοτόμους τρόπους να προλαμβάνουν την εξέλιξη αυτή σε πρώιμα στάδια, όταν δηλαδή είναι αναστρέψιμη/διαχειρίσιμη. Οι γιατροί πρέπει (και θέλουν) να σταθούν αρωγοί στην προσπάθεια των ασθενών να αντισταθμίσουν τις ανεπιθύμητες συναισθηματικές και ψυχικές καταστάσεις τις οποίες μπορεί να βιώσουν στην εποχή της πανδημίας».
Ευτυχώς οι σύλλογοι των ασθενών, με πρωτοβουλίες που έχουν πάρει, προσφέρουν σε πολλές περιπτώσεις ανώνυμη ψυχολογική υποστήριξη σε 24ωρη βάση. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας αλλά και μετά από αυτήν δεκάδες εκατοντάδες συμπολίτες μας χρειάστηκαν τέτοιου είδους υποστήριξη και αυτή τους προσφέρθηκε απλόχερα από συλλόγους με υποστήριξη από ειδικούς ψυχολόγους με εμπειρία σε ρευματικά νοσήματα (δες ΕΛΕΑΝΑ). Τέτοιες προσπάθειες πρέπει να πριμοδοτηθούν και από την πολιτεία ή οποία συνήθως “σφυρίζει αδιάφορα”.
Τι μπορούμε να κάνουμε, ωστόσο, για αυτούς που δεν “σηκώνουν” το τηλέφωνο να ζητήσουν τέτοιου είδους “υποστήριξη” είτε γιατί “ντρέπονται” είτε γιατί δεν γνωρίζουν ότι βιώνουν μια καταθλιπτική συνδρομή;
Τέτοιοι ασθενείς (και οικείοι ασθενών, συνοδοί, σύντροφοι, μέλη οικογένειας) είναι δυστυχώς χιλιάδες και χρειάζονται υποστήριξη και άμεση προσοχή. Οι κλινικοί γιατροί, έρχονται τακτικά σε επαφή με τον ασθενή και θα πρέπει να αξιολογούν τα επίπεδα απόγνωσης, άγχους και καταθλιπτικής συνδρομής των ασθενών (και των οικείων τους).
Δ. Μπόγδανος « Το σημαντικότερο όλων είναι να προσφέρουν οι γιατροί την διαβεβαίωση ότι το άγχος που σχετίζεται με το COVID-19 είναι ΤΕΛΕΙΩΣ φυσιολογικό. Λέω σε όλους στους ασθενείς μου ότι αν δεν σε αγχώνει η πανδημία και η “ιστορία” με τον COVID-19, δεν είσαι νορμάλ. Αλλά, άλλο είναι να αγχώνεσαι και άλλο να σε παίρνει από κάτω»
Η συμβουλευτική ιατρική από απόσταση (τηλέφωνο, διαδικτυακά κλπ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αναγνώριση του βαθμού της ψυχικής υγείας και πνευματικής διαύγειας των ασθενών και την αντίληψη συναισθημάτων και εμπειριών που σχετίζονται με τον φόβο, τον πανικό, το άγχος και την κατάθλιψη. Λίγα λεπτά παραπάνω στο τηλέφωνο, το skype ή το viber, αφιερωμένα από τον γιατρό στον άρρωστο μπορεί να είναι αρκετά. Αυτά πρέπει να τους προσφερθούν με σύνεση. Οι ασθενείς από την άλλη πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ο γιατρός τους είναι επαγγελματίας υγείας με αυξημένες υποχρεώσεις σε δεκάδες ασθενείς και ότι ο χρόνος του δεν είναι άπλετος. Επίσης ο γιατρός δεν είναι ειδικός ψυχολόγος και ψυχίατρος και θα πρέπει να περιορίζεται σε αυτά που γνωρίζει και να προτρέπει τους ασθενείς να ζητούν εξειδικευμένη υποστήριξη από ψυχολόγους με εμπειρία, όταν διαπιστώνει ότι την χρειάζονται.
Δ. Μπόγδανος«Στην αντιμετώπιση διαχείρισης άγχους και κατάθλιψης, αρωγή και συμβουλευτική μπορεί να χρήζουν και οι οικείοι του/της ασθενούς. Πολλές φορές στην κλινική μου πρακτική διαπιστώνω ότι ο ασθενής διαχειρίζεται καλύτερα το άγχος του από ότι ο/η συνοδός. Μπορεί τελικά συνεδρίες ψυχολογικής υποστήριξης να μην χρειάζεται ο/η ασθενής αλλά η/ο σύντροφός ή άλλο μέλος της οικογένειας. Ένα επιβαρυμένο ψυχολογικά περιβάλλον στο σπίτι ή μέσα στην οικογένεια δεν βοηθά κανέναν και σίγουρα μπορεί να επιδρά στην έξαρση τις νόσου ή στην επιδείνωση της συμπωματολογίας του ασθενούς.
Όχι στις νυχτερινές ειδήσεις, όχι στο κάπνισμα, όχι στην αδράνεια, ναι στον ύπνο
Δ. Μπόγδανος«Το πρώτο πράγμα που τους συμβουλεύω είναι να μην βλέπουν ειδήσεις. Δεν εχω ακούσει κανέναν από τους ασθενείς μου να έχει βοηθηθεί από την ψυχοφθόρα διαδικασία της παρακολούθησης των ειδήσεων ή ‘ενημερωτικών’ εκπομπών. Άλλο έγκυρη ενημέρωση και άλλο τρομοκρατία, τρομολαγνεία και διασπορά πανικού μέσα από τα ΜΜΕ.
Τους συνιστώ να διαβάζουν τις ειδήσεις σε τίτλους, να εστιάζουν στα καλά νέα της ημέρας, να δίνουν βαρύτητα στα cartoons, στον αυτοσαρκασμό και όχι στη λύπηση, στο γέλιο και όχι στις γελοιότητες των καναλιών, στην αισιόδοξη, μαχητική πλευρά της ζωής και όχι στην απόγνωση και στην απογοήτευση.
Ο ύπνος είναι και πρέπει να παραμείνει μια ιερή στιγμή. Εάν ο ύπνος ενός ασθενούς διαταράσσεται, λόγω άγχους ή αναστάτωσης στις καθημερινές δραστηριότητες, οι κλινικοί γιατροί μπορεί να τους συμβουλέψουν να σταματήσουν να παρακολουθούν τα νέα τη νύχτα και να ενθαρρύνουν τους ασθενείς να ακολουθούν τις συνήθεις ρουτίνες ύπνου τους όπου είναι δυνατόν.
Ένα ζεστό ρόφημα χωρίς καφείνη το βράδυ, μισό ποτήρι κρασί αν τους επιτρέπεται, ένα χαλαρωτικό μπάνιο ή μασάζ, άλλες συνήθειες που τους βοηθούν και τους χαλαρώνουν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση.
Πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται οι συνήθειες υγιεινού τρόπου ζωής, όπως η διακοπή του καπνίσματος.
Η αδράνεια μπορεί να αυξήσει την κατάθλιψη και τον χρόνιο πόνο. Το “σύνδρομο του καναπέ” δεν βοηθά και επιβαρύνει την παχυσαρκία, την κατάθλιψη , το άγχος, τις διαταραχές στον ύπνο. Οι περισσότεροι ασθενείς μου έχουν διαταραχές στον ύπνο, πάσχουν από αυπνία ή από ανάστοφο τύπο ύπνου. Ζουν τη νύχτα και κοιμούνται την ημέρα, αλλά αυτό δεν είναι φυσιολογικό και χρειάζεται αντιμετώπιση (ακόμη και φαρμακευτική αν χρειαστεί)
Μπορεί τα κέντρα γυμναστικής να είναι ανοικτά αλλά λίγοι είναι εκείνοι οι ασθενείς που αισθάνονται ασφάλεια να τα επισκεφτούν. Ωστόσο ο καιρός επιτρέπει το ελεύθερο περπάτημα και το τρέξιμο (ανάλογα με τις κινητικές δυσκολίες του καθενός). Επίσης ομαδικές συνεδρίες με προσωπικό γυμναστή μέσω διαδικτύου είναι εξαιρετικά ωφέλιμες και χρησιμοποιούνται κατα κόρον στο εξωτερικό, ενώ έχουν αρχίσει να γίνονται δημοφιλείς και στην Ελλάδα.
Το Αμερικανικό Ίδρυμα Ρευματολογίας έχει δημοσιεύσει δωρεάν διαδικτυακά προγράμματα άσκησης που μπορεί να βρουν ωφέλιμα οι ασθενείς, ενώ υπάρχουν και δεκάδες καταχωρήσεις στο youtube ( που ωστόσο χρειάζονται προσοχή).
Δ. Μπόγδανος «Οι ασθενείς που δεν έχουν ακολουθήσει συστάσεις για τον τρόπο ζωής σχετικά με τη διακοπή του καπνίσματος, τη διατροφή και τη διαχείριση βάρους μπορεί να έχουν καλύτερα κίνητρα με τον πρόσθετο κίνδυνο επιπλοκών από την τρέχουσα πανδημία. Μπορεί τελικά η πανδημία να αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για πολλούς από τους ασθενείς μας να αλλάξουν τρόπο ζωής. Να πάρουν αποφάσεις για την ποιότητα ζωής τους που θα τους κάνει ικανούς να διαχειρίζονται τον φόβο και το άγχος. Αυτή η ευκαιρία ((με τον COVID-19) είναι μοναδική και δεν πρέπει να περάσει ανεκμετάλλευτη. Μπορεί να μην μας ξαναδωθεί σε γιατρούς και ασθενείς τέτοια ευκαιρία να φιλοσοφήσουμε την αρρώστια και την ζωή. Αναθεωρήσαμε πολλά για τη ζωή μας, το μέλλον μας, την πορεία μας σαν άνθρωποι και σαν κοινωνία. Μέσα σε αυτά πρέπει να δώσουμε νόημα και βαρύτητα στα βασικά και αυτά που αξίζουν της προσοχής μας. Λένε ότι “ότι δε μας σκοτώνει μας κάνει πιο δυνατούς» και όσοι υποφέρουν το γνωρίζουν περισσότερο από τον καθένα. Στο χέρι μας είναι….
Δημήτριος Π. Μπόγδανος, MD, MBA, PhD
Καθηγητής Παθολογίας και Αυτοάνοσων Νοσημάτων, Παν. Θεσσαλίας
Διευθυντής Κλινικής Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας, Πανεπιστημιακό Γεν. Νοσοκομείο Λάρισας
Μαρία Γ. Μυτιληναίου, MD, PhD
Ειδικευόμενη Ρευματολογίας