Άγχος και αγχώδεις διαταραχές –
ποιες είναι οι διαφορές τους;
-υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φύλων;
Εβίτα Γκάγκα
Ψυχολόγος Α.Π.Θ- Msc Ειδική Εκπαίδευση- Εκ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
28ης Οκτωβρίου 120- Γκλαβάνη, Βόλος
2421025206, 6984702401
evitagaga22@gmail.com
“Και μόνο που το σκέφτομαι, με πιάνει πανικός”, “η καρδιά μου πάει να σπάσει”, “τρέμουν τα χέρια μου” …είναι μερικές από τις εκφράσεις που όλοι μπορεί να χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε μια έντονη κατάσταση, κατά την οποία πιεστήκαμε και νιώσαμε άγχος. Τι είναι όμως το άγχος;
Το άγχος είναι, πρωτίστως, ένα συναίσθημα. Είναι η φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε μια στρεσογόνα και πιεστική κατάσταση. Παρά το γεγονός πως το άγχος, συνήθως, αναφέρεται μόνο με την αρνητική του χροιά, είναι ένα χρήσιμο, προσαρμοστικό, συναίσθημα, καθώς μας κινητοποιεί για ανάληψη δράσης, μας βοηθά να εστιάσουμε την προσοχή μας στην επίλυση προβλημάτων, να ανταποκριθούμε σε απαιτητικές και δύσκολες καταστάσεις ή να αποφύγουμε δυνητικά επικίνδυνες καταστάσεις.
Επομένως, είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε πότε η εκδήλωση άγχους συμβαίνει σε ένα απαιτητικό πλαίσιο ή σε μια στρεσογόνα κατάσταση, όπως ένας διαγωνισμός, μια καινούρια δραστηριότητα, μια καινούρια δουλειά κ.ά. Και πότε η εκδήλωσή του καθίσταται χρόνια ή υπερβολική (σε σχέση με το παρεχόμενο ερέθισμα), με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει τη λειτουργικότητα του ατόμου και να επηρεάζει το σύνολο των καθημερινών του δραστηριοτήτων, όπως εργασία, σχολείο/σχολή, διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνική ζωή κ.ά.
Στην πρώτη περίπτωση, δηλαδή στην εκδήλωση άγχους σε μια, συγκεκριμένη, πιεστική διαδικασία, το άτομο συνήθως μετά τη διεκπεραίωση της απαιτητικής συνθήκης, ηρεμεί και το σώμα και η σκέψη επανέρχονται σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Στις περιπτώσεις που το άγχος επιμένει και εκδηλώνεται σε διάφορες συνθήκες της καθημερινότητας, θα μπορούσε να διερευνηθεί η ύπαρξη μιας διαταραχής άγχους. Για να καταλήξουμε σε μια τέτοια διάγνωση πρέπει το άγχος να παρεμποδίζει έντονα τη λειτουργικότητα του ατόμου ή να του προκαλεί σημαντική δυσφορία.
Τι είναι μια διαταραχή άγχους
‘Ολες οι αγχώδεις διαταραχές έχουν ως κοινό στοιχείο το υπερβολικά υψηλό ή ιδιαίτερα συχνό άγχος. Όταν το άγχος γίνεται χρόνιο, παρατηρούμε μια υπερενεργητική αντίδραση στο στρες. Δηλαδή, ακόμη κι αν δεν υφίσταται μια πραγματική “απειλή”, η σκέψη και το σώμα βρίσκονται σε εγρήγορση, οι αρνητικές σκέψεις κυριαρχούν, η αρτηριακή πίεση, η κορτιζόλη και οι παλμοί της καρδιάς ανεβαίνουν. Τα συμπτώματα αυτά επηρεάζουν σημαντικά το σύνολο των δραστηριοτήτων του ατόμου, τη γενικότερη ψυχοσυναισθηματική του κατάσταση, τον ύπνο, τη διατροφή, τη συγκέντρωση, την απόδοση στην εργασία, την κοινωνική ζωή κ.ά.
Αγχώδεις διαταραχές
Υπάρχουν διάφορες μορφές διαταραχών άγχους συμπεριλαμβανομένων των:
- Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή – Ανεξέλεγκτη ανησυχία με διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών, επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα
- Διαταραχή Πανικού – Άγχος για επαναλαμβανόμενες προσβολές πανικού, αιφνίδια, έντονα επεισόδια ταχυπαλμίας, δύσπνοιας και τρόμου
- Ειδική φοβία- φόβος για αντικείμενα ή καταστάσεις
- Κοινωνική φοβία – έντονο άγχος στις κοινωνικές περιστάσεις
- Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive Compulsive Disorder- OCD- έμμονες, ανεξέλεγκτες σκέψεις, παρορμήσεις και καταναγκασμού για ανακούφιση από το στρες
- Διαταραχή μετά από ψυχοτραυματικό στρες (Post- Traumatic Stress Disorder PTSD)- η συνέπεια μιας τραυματικής εμπειρίας, όπου το άτομο αναβιώνει το τραυματικό γεγονός, αποφεύγει ερεθίσματα σχετικά με το γεγονός και βιώνει αυξημένη διέγερση
Σωματικά συμπτώματα
Το άγχος, είναι ένα συναίσθημα που, πολλές φορές, σωματοποιείται.
Τα πιο συχνά σωματικά συμπτώματα που συνδέονται με το άγχος είναι:
- Κεφαλαλγία
- Ζάλη
- Εφίδρωση
- Ταχυκαρδία
- Πόνοι στο στήθος
- Πόνοι στο στομάχι
- Τάση για εμετό ή/και διάρροια
- Δύσπνοια
- Δυσκολία στην κατάποση
- Αύξηση αρτηριακής πίεσης
- Μυϊκοί πόνοι
- Ξηροστομία
Κάποιες φορές, άτομα που βιώνουν έντονα και συχνά κάποια από τα παραπάνω σωματικά συμπτώματα, καταφεύγουν σε συνεχείς ιατρικές εξετάσεις, προσπαθώντας να αντιληφθούν από που προέρχονται οι συγκεκριμένες ενοχλήσεις. Όταν τα αποτελέσματα των εξετάσεων διαψεύδουν τους προβληματισμούς τους, εφησυχάζουν, μέχρι ένα άλλο σύμπτωμα να κάνει την εμφάνισή του και έτσι, ξεκινά ένας φαύλος κύκλος.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα “σημάδια άγχους” που στέλνει το σώμα μας, ώστε να έχουμε μια επαφή με το συναίσθημά μας και να καταφέρουμε να δουλέψουμε θεραπευτικά με αυτό.
Το φύλο στις αγχώδεις διαταραχές: επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες;
Σύμφωνα με έρευνες, οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από ότι οι άνδρες να λάβουν διάγνωση κάποιας αγχώδους διαταραχής. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα διαφαίνεται κυρίως στην περίπτωση της αγοραφοβίας και στη διαταραχή μετά από ψυχοτραυματικό στρες.
Πολλές, διαφορετικές θεωρίες έχουν επιχειρήσει να εξηγήσουν τις διαφορές αυτές ενώ από ο,τι φαίνεται πρόκειται για έναν συνδυασμό παραγόντων.
Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναφέρονται περισσότερο στα συμπτώματά τους και να μιλούν για τις ψυχοσυναισθηματικές τους δυσκολίες, σε σχέση τους άντρες.
Επίσης, οι κοινωνικοπολιτισμικές ερμηνείες, οι ρόλοι που σχετίζονται με το φύλο, είναι πιθανό να απαντούν σε σχέση με αυτή τη διαφορά . Για παράδειγμα, ενδέχεται οι άνδρες να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη κοινωνική πίεση στο να αντιμετωπίζουν τους φόβους τους ή να συμπεριφέρονται σαν να μην επηρεάζονται τόσο, σε σχέση με τις γυναίκες. Επιπροσθέτως, οι πολλαπλοί ρόλων που αναλαμβάνει η γυναίκα στην καθημερινότητά της, ενδέχεται να είναι άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει το συναίσθημα του άγχους. Κυρίως όταν το περιβάλλον δεν είναι ιδιαίτερα υποστηρικτικό ή όταν νιώθει πως ματαιώνεται, πως οι προσπάθειές της δεν αναγνωρίζονται. Αυτό βέβαια είναι κάτι που συμβαίνει και στον ανδρικό πληθυσμό, ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι ρυθμοί ζωής είναι αρκετά έντονοι.
Η μεγαλύτερη, ίσως, διαφορά στην εκδήλωση συμπτωμάτων άγχους ανάμεσα στα δύο φύλα εντοπίζεται στο βιολογικό υπόβαθρο των γυναικών.
Άγχος και ορμόνες
Όπως αναφέρθηκε, το βιολογικό υπόβαθρο των γυναικών είναι, ίσως, ο μεγαλύτερος παράγοντας διαχωρισμού της εκδήλωσης συμπτωμάτων άγχους ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι ορμονικές μεταβολές στη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας, φαίνονται να έχουν επίδραση στην ψυχική υγεία. Οι γυναικείες γεννητικές ορμόνες είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη.
Η ύπαρξη ορμονικών διαταραχών, το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, η εγκυμοσύνη, η λοχεία, ζητήματα υπογονιμότητας και η εμμηνόπαυση, ενδέχεται να επηρεάζουν σημαντικά την ψυχολογία ορισμένων γυναικών. Ιδιαίτερα, πολλές γυναίκες αναφέρουν έντονα συμπτώματα άγχους και μεταβολές στη διάθεση κατά την προεμμηνόπαυση, την περιεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση, ακόμη κι αν παλαιότερα δεν είχαν αντιμετωπίσει παρόμοιες δυσκολίες. Επίσης, πολλές γυναίκες, διαφόρων ηλικιών, αναφέρουν συμπτώματα άγχους, θυμού και θλίψης λίγες ημέρες πριν από την έμμηνο ρύση. Επιπλέον, συχνά συναντάται το άγχος του επικείμενου τοκετού στις εγκύους.
Το άγχος επηρεάζει θέματα διατροφής, ύπνου και άλλες σημαντικές λειτουργίες. Σύμφωνα με το Διεθνές Ίδρυμα Ύπνου, οι γυναίκες αναφέρουν πιο συχνά θέματα ύπνου, προεμμηνορρυσιακά, κατά την εγκυμοσύνη, τη λοχεία ή κατά την επικείμενη εμμηνόπαυση. Επομένως, οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες στις διαταραχές ύπνου κατά τη διάρκεια των ορμονικών μεταβολών. Η αυπνία ή η κακή ποιότητα ύπνου επηρεάζουν τα επίπεδα κορτιζόλης και αδρεναλίνης στο σώμα και αυτά με τη σειρά τους επηρεάζουν το άγχος. Δημιουργείται, δηλαδή, ένας φαύλος κύκλος.
Συνεπώς , ορισμένοι παράγοντες ενδέχεται να ενισχύουν τα συμπτώματα του άγχους στο γυναικείο φύλο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δε απαντώνται συχνά και στο ανδρικό φύλο.
Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, με την ενημέρωση που υπάρχει αναφορικά με την αξία της ψυχικής υγείας, παρατηρείται πως άτομα και των δύο φύλων εξίσου αναζητούν τη βοήθεια ειδικών στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών τους δυσκολιών.
Τρόποι αντιμετώπισης των αγχωδών διαταραχών
Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να χαλαρώσουμε κατά τη διάρκεια ή μετά από μια πιεστική συνθήκη ή ακόμη κι όταν νιώθουμε ένα ασαφές συναίσθημα άγχους. Για ορισμένους ανθρώπους μπορεί να δρα αγχολυτικά μια βόλτα στη φύση, μια σωματική δραστηριότητα, η ενασχόληση με τέχνες, ο χορός, η μουσική, η συναναστροφή με φίλους και πολλά ακόμη. Μια τακτική αντιμετώπισης άγχους που είναι εξαιρετικά βοηθητική σε κάποιον, μπορεί να μην ανταποκρίνεται καθόλου στις ανάγκες κάποιου άλλου. Είναι σημαντικό να συνυπολογίζουμε τις ατομικές διαφορές στον τρόπο που ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται, βιώνει και εκφράζει τα συναισθήματά του, καθώς και στον τρόπο που αντιδρά στις καταστάσεις της ζωής του, σύμφωνα με τη μοναδική του προσωπικότητα. Έτσι, όταν αναφερόμαστε στη διαχείριση άγχους ή στη θεραπεία κάποιας διαταραχής άγχους, οι τρόποι αντιμετώπισης ποικίλουν, κατά περίπτωση.
Οι, συνηθέστερες, περιπτώσεις που κάποιος μπορεί να αναζητήσει τη βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας, σχετικά με ζητήματα άγχους είναι οι δυσκολίες στη διαχείριση άγχους πριν από ένα, σημαντικό γεγονός (όπως, για παράδειγμα πανελλαδικές εξετάσεις, εξεταστική πανεπιστημίου, εργασιακοί λόγοι κ.ά.), ασαφές αίσθημα άγχους με ή χωρίς κρίσεις πανικού, φοβίες που δυσχεραίνουν την καθημερινότητα κ.ά.
Θεραπευτικά, οι διάφορες προσεγγίσεις, τεχνικές και τρόποι αντιμετώπισης, θα πρέπει να ταιριάζουν στο κάθε άτομο ξεχωριστά, το οποίο με συνοδοιπόρο τον ψυχοθεραπευτή θα εκπαιδευτεί έτσι ώστε να εντοπίζει τις πηγές του άγχους, τα γεγονότα που το συντηρούν, τις σκέψεις γύρω από αυτό. Επιπλέον θα εκπαιδευτεί, έτσι ώστε σταδιακά να είναι σε θέση, να τις τροποποιεί σε πιο θετικές/βοηθητικές, να αναγνωρίζει τα “εμπόδια” που ενδεχομένως λειτουργούν ως τροχοπέδη για την εξέλιξή του, να ανακαλύψει τις τεχνικές που βοηθούν στη χαλάρωσή του, καθώς και καταστάσεις/δραστηριότητες τις οποίες ο ίδιος θεωρεί αγχολυτικές.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι εκδηλώσεις άγχους σε μια πιεστική περίοδο δε σημαίνουν την ύπαρξη μιας διαταραχής άγχους. Μια τέτοια διάγνωση γίνεται μόνο από τον κατάλληλο ειδικό ψυχικής υγείας, με τα κατάλληλα διαγνωστικά εργαλεία και μόνο αφού διαφανεί πως το άγχος επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου, σε ποικίλα πλαίσια της ζωής του. Η χορήγηση μιας τέτοιας διάγνωσης δε χρειάζεται να προκαλεί περισσότερο άγχος. Καθώς μπορεί να δρα επικουρικά για να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα μας και τους λόγους που τα έχουν πυροδοτήσει.
Ωστόσο δεν έχει τόση μεγάλη σημασία πώς ονομάζεται αυτό που μας συμβαίνει όσο το τί μπορούμε να κάνουμε στο εξής, πώς θα δουλέψουμε με τον εαυτό μας, τί στόχους θα θέσουμε για να επιτύχουμε μια ποιοτικότερη, για εμάς, ζωή και η λύση αυτή βρίσκεται προδήλως μέσα μας, ας την ανακαλύψουμε!