Γράφει ο:
Αθανάσιος Τσιβγούλης
Φυσίατρος FBBRM
Επιστημονικός Διευθυντής ΚΑΑ ΑΡΩΓΗ Θεσσαλίας
Εισαγωγικά
Το Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ) είχε αναγνωριστεί από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, υπό τον Ιπποκρατικό όρο “αποπληξία”. Ο όρος ΑΕΕ περιγράφει την αιφνίδια ανάπτυξη νευρολογικού ελλείμματος σα συνέπεια της παθολογικής προσβολής (απόφραξη ή αιμορραγία) αιμοφόρων αγγείων εγκεφάλου, με αποτέλεσμα την προσβολή εγκεφαλικών περιοχών που αιματώνονται από τα ανωτέρω αγγεία. Σήμερα τα ΑΕΕ αποτελούν σοβαρότατη πάθηση που συχνά οδηγεί σε θάνατο (δεύτερη αιτία θνητότητας σε ηλικίες άνω των 60 ετών) ή σοβαρή μορφής αναπηρία (πρώτη σε συχνότητα αιτία αναπηρίας).
Διάγνωση και κλινική εικόνα
Ο θεράπων ιατρός αρχικά διαχωρίζει αν πρόκειται για ισχαιμικό ή αιμορραγικό επεισόδιο και αποκλείει παθήσεις που η κλινική εικόνα τους μοιάζει με ΑΕΕ. Στην κλινική εικόνα του ΑΕΕ μπορεί να υπάρχουν κινητικές διαταραχές (παραλύση της μιας πλευράς του σώματος, απώλεια εκούσιου ελέγχου της κίνησης, πτώση της γωνίας του στόματος ή παραμόρφωση του προσώπου),διαταραχές αντανακλαστικών και συνήθως σε μεταγενέστερο στάδιο σπαστικότητα σε συγκεκριμένους μυς, διαταραχές αισθητικότητας, διαταραχές ελέγχου της ούρησης και της αφόδευσης, αδυναμία επικοινωνίας- λόγου, ελλείμματα όρασης και διαταραχές μνήμης, αντίληψης και πράξης. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για τη διάγνωση της δυσφαγίας-δυσκαταποσίας, ώστε να αποφευχθούν επιπλοκές όπως η πνευμονία εξ’ εισροφήσεως.
Αποκατάσταση ασθενών με ΑΕΕ-Γενικές αρχές
Κάθε ασθενής ύστερα από σωστή αξιολόγηση των λειτουργικών και νευρολογικών ελλειμμάτων πρέπει να ακολουθεί εξατομικευμένο πρόγραμμα αποκατάστασης που σχεδιάζεται από τον Φυσίατρο με βάση τη σοβαρότητα των ελλειμμάτων του. Στόχος της θεραπείας είναι η αναβάθμιση του λειτουργικού επιπέδου του ασθενούς, καθώς και η εκπαίδευση του ασθενούς και της οικογένειας του σχετικά με την πάθηση, αλλά και τις δυνατές επιπλοκές. Στα πλαίσια της αποκατάστασης του ασθενούς έμφαση δίνεται στη βελτίωση της φυσικής κατάστασής του, ενώ αξιολογείται για τη χορήγηση κατάλληλων βοηθημάτων για τις μετακινήσεις και τις ανάγκες της καθημερινότητας. Εξαιρετικά σημαντική είναι η πρόληψη νέου ΑΕΕ, αλλά και η πρόληψη και αντιμετώπιση συνοδών παθήσεων (πχ φλεβική θρόμβωση, κατακλίσεις, κατάθλιψη). Παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη στον ασθενή, ενώ σε δεύτερο χρόνο εκπαιδεύεται στην αυτοεξυπηρέτηση και στην ανεξαρτησία του, όπως και στην κοινωνική του επανένταξη.
Αποκατάσταση ΑΕΕ στην οξεία φάση (πρώιμη Αποκατάσταση)
Η αποκατάσταση του ασθενούς ξεκινά άμεσα μετά το συμβάν είτε στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), είτε σε παθολογική ή νευρολογική κλινική του νοσοκομείου. Υπό την καθοδήγηση του Φυσιάτρου οι φυσικοθεραπευτές αρχίζουν αναπνευστική κινησιοθεραπεία στον ασθενή, με σκοπό την απομάκρυνση των βρογχικών εκκρίσεων για αποφυγή επιπλοκών, τοποθετούν τον ασθενή σε σωστή θέση και στάση στο κρεβάτι για την πρόληψη εισρόφησης αλλά και κατακλίσεων (σε συνεργασία με τους νοσηλευτές). Επιπρόσθετα, μπορεί να χρειαστεί εφαρμογή ναρθήκων και ειδικών μαξιλαριών για την πρόληψη ρικνώσεων, ενώ πραγματοποιούνται ασκήσεις εύρους κίνησης στα άνω και κάτω άκρα του ασθενούς επί κλίνης με σκοπό τη διατήρηση της κίνησης των αρθρώσεων και την τόνωση των μυικών ομάδων που επλήγησαν.
Αποκατάσταση ΑΕΕ στην υποξεία και χρόνια φάση
Στα κέντρα Αποκατάστασης ή στην μονάδα Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης ο Φυσίατρος συνεργάζεται με τους θεραπευτές που απαρτίζουν την ομάδα αποκατάστασης (φυσικοθεραπευτές-κινησιοθεραπευτές,εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές ),τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους τεχνικούς ορθοπαιδικών μηχανημάτων, ψυχολόγους και νοσηλευτές με στόχο την επανένταξη του ασθενούς στη ζωή. Η Αποκατάσταση είναι μια επανορθωτική μαθησιακή διαδικασία η οποία επιταχύνει και μεγιστοποιεί την ανάρρωση.
Κινησιοθεραπεια: Μετά τις αναπνευστικές ασκήσεις και στην επανεκπαίδευση σε καθιστή θέση, ακολουθεί η ενδυνάμωση του υγιούς μέρους του σώματος και του κορμού, ενώ γίνονται ασκήσεις στο ημίπληκτο μέρος, έτσι ώστε να μπορεί ο ασθενής να κάθεται και να σηκώνεται χωρίς βοήθεια Στο πρόγραμμα δίνεται έμφαση στην ενδυνάμωση του κάτω άκρου με σκοπό την προετοιμασία του στα πλαίσια της επανεκπαίδευσης βάδισης (με τη βοήθεια του θεραπευτή και βοηθημάτων). Η εξάσκηση του ασθενούς στο ειδικό ποδήλατο παθητικής κινητοποίησης συνδράμει στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης και μυική ενδυνάμωση. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζονται διαταραχές ιδιοδεκτικότητας-αισθητικότητας, όπως και γνωσιακές διαταραχές (διαταραχές μνήμης, ελλείμματα προσοχής, προσανατολισμου, neglect), οι οποίες μπορεί να απαιτούν τη συνδρομή νευροψυχολόγου τόσο σε επίπεδο αξιολόγησης, όσο και θεραπείας.
Εργοθεραπεία: Επικεντρώνεται στη λειτουργική αποκατάσταση του άνω άκρου καθώς και στη βελτίωση της ικανότητας του ασθενούς για μεταφορές -αυτοεξυπηρέτηση.
Λογοθεραπεία: Συντελεί στη διόρθωση της δυσκαταποσίας και δυσαρθρίας (διαταραχές κατάποσης και επικοινωνίας) συνεπεία του ΑΕΕ, μειώνοντας τον κίνδυνο εισρόφησης.
Εφαρμογή ναρθήκων και ορθωτικών μηχανημάτων: Απαραίτητη για την πρόληψη ρικνώσεων, την υποβοήθηση της λειτουργίας παρετικών μυών, αλλά και την ορθοστάτηση και βάδιση σε μερικούς ασθενείς.
Ψυχογενείς διαταραχές: Η εγκεφαλική βλάβη μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη (post-stroke depression) και άλλες ψυχικές διαταραχές. Η έγκαιρη αναγνώριση και θεραπεία μπορεί να βελτιώσει τόσο την ψυχική κατάσταση του ασθενούς, όσο και τη συνεργασία του στην αποκατάσταση.
Αντιμετώπιση σπαστικότητας: Η εμφάνιση σπαστικότητας (κινητική διαταραχή που πρακαλεί συσπάσεις μυών και διαταραχή της ομαλής κίνησης) δυσχεραίνει την αποκατάσταση του ασθενούς και αυξάνει τον πόνο του. Η έγχυση ενδομυικά αλλαντοτοξίνης (BOTOX ή DYSPORT) αποτελεί κρίσιμη θεραπευτική παρέμβαση, που σε συνδυασμό με την κινησιοθεραπεία, τη χρήση φυσικών μέσων και τη φαρμακευτική αγωγή, συντελεί στην αναχαίτιση της σπαστικότητας.
Διαχείριση νευρογενών διαταραχών ούρησης: Συχνά οι ασθενείς παρουσιάζουν ακράτεια ούρων στην οξεία και υποξεία φάση του ΑΕΕ η οποία βελτιώνεται μετά από κατάλληλη εκπαίδευση στα πλαίσια του προγράμματος αποκατάστασης.
Ρομποτική αποκατάσταση: Η πρόοδος της ρομποτικής τεχνολογίας επιτρέπει τη χρήση μηχανημάτων υποστήριξης βάδισης ή και ενδυνάμωσης-βελτίωσης λειτουργικότητας του άνω άκρου.
Συμπερασματικά
Η σωστή αντιμετώπιση του ασθενούς με ΑΕΕ δεν τελειώνει με την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο, αλλά οι ασθενείς επωφελούνται μιας συνεχιζόμενης θεραπείας και χρόνιας ιατρικής παρακολούθησης στα πλαίσια της αποκατάστασης. Η ιατρική αποκατάσταση , στηριζόμενη στην αρχή της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου, μειώνει τις επιπλοκές που σχετίζονται με τη νόσο, βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς και των φροντιζόντων του, αλλά και αυξάνει το προσδόκιμο επιβίωσης του ασθενούς.