Γιαννίκου Εύη
Ψυχολόγος Α.Π.Θ
MSc Κλινική & Κοινοτική Ψυχολογία
University of East London
Ροστώβ 41Β, Ν. Δημητριάδα, Βόλος
Τηλ. 2421309124
evipsychologist@gmail.com
Η διάγνωση μιας ασθένειας όπως ο καρκίνος, εγείρει για τον κάθε άνθρωπο ζητήματα βαθειά ψυχοσυναισθηματικά, επηρεάζοντας τις κυριότερες πλευρές της προσωπικότητας του, τη σκέψη, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά, τις σχέσεις. Παλαιότερα, η φροντίδα και η προσοχή τόσο του ασθενούς, της οικογένειας όσο και του ιατρικού περιβάλλοντος επικεντρώνονταν σχεδόν αποκλειστικά στον άμεσο οργανικό κίνδυνο που έπρεπε να αντιμετωπισθεί. Σταδιακά και όσο οι γνώσεις και οι μέθοδοι αντιμετώπισης των περισσότερων μορφών καρκίνου εξελίσσονται, έρχεται στο προσκήνιο η ανάγκη μιας καλύτερης ποιότητας ζωής των πασχόντων, τόσο στη διάρκεια των θεραπειών, όσο και αργότερα. Η ψυχολογία έρχεται, λοιπόν, να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση, με τρόπους υποστήριξης καθ’ όλη την πορεία και την προσπάθεια του ανθρώπου να διαχειρισθεί μια ασθένεια όπως αυτή.
Διάγνωση και Προσαρμογή: Με την ανακοίνωση της διάγνωσης της ασθένειας από τον ιατρό, κάθε άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σε ένα γεγονός, η σκέψη του οποίου τον τρομοκρατεί ήδη από τη στιγμή που χρειάστηκε να κάνει τις πρώτες εξετάσεις. Συνήθως, πριν καν προλάβει να αντιληφθεί τι συμβαίνει, ακούει πρωτόγνωρους και δυσνόητους ιατρικούς όρους, ενώ αμέσως η αβεβαιότητα και πολλές φορές το στίγμα που συνοδεύει μια τέτοια κατάσταση προσδίδουν μεγαλύτερο φόβο. Αυτό είναι ένα πρώτο στάδιο που όλοι λιγότερο ή περισσότερο έντονα θα περάσουν, για να έρθει σιγά σιγά ένα είδος προσαρμογής και να αρχίσει ο ασθενής να λειτουργεί όσο καλύτερα μπορεί προς το δρόμο της θεραπείας. Κομβικό ρόλο στο αν και κατά πόσο θα προσαρμοστεί ομαλά παίζει η σχέση που αναπτύσσει με τον θεράποντα ιατρό και η στάση που κρατά ο τελευταίος. Το πιο αποτελεσματικό μοντέλο επικοινωνίας είναι αυτό της εστίασης στην καλή διαπροσωπική σχέση και την από κοινού λήψη αποφάσεων. Μέσα σε αυτό ο ασθενής νιώθει ότι δίνεται έμφαση όχι μόνο στις βιολογικές του λειτουργίες, αλλά και τα συναισθήματα, τις σκέψεις και το βαθμό δυσκολίας που ενδεχομένως να έχει στην κατανόηση της κατάστασης, ενώ η αίσθηση ότι μπορεί να εκφέρει άποψη για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν βοηθούν εξαιρετικά σημαντικά στην πορεία. Ο υιοθέτηση, επομένως, μιας περισσότερο ενσυναισθητικής στάσης, με έμφαση στην καλή πληροφόρηση και την ενθάρρυνση της συνεργατικής συζήτησης, θέτει τα θεμέλια για την αποτελεσματική προσαρμογή και συμμόρφωση στις θεραπευτικές υποδείξεις.
Θεραπεία: Από την έναρξη της θεραπείας και σε όλη τη διάρκεια της, ο άνθρωπος βιώνει πραγματικά όλα τα συναισθήματα που μπορεί κανείς να φανταστεί, ενώ και σε νοητικό επίπεδο, η ποιότητα των σκέψεων του μεταβάλλεται συνεχώς. Από την οξεία έως τη χρόνια φάση, ο ασθενής περνά από την άρνηση, το θυμό, την πίκρα και το φόβο, στην εσωτερική διαπραγμάτευση και την αποδοχή. Ποια συναισθήματα και ποιες σκέψεις θα επικρατήσουν, καθορίζεται από την προσωπικότητα, τις συνθήκες και τις σχέσεις στο στενό περιβάλλον. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες, που οι μέχρι πριν τη διάγνωση ψυχικές, συζυγικές – οικογενειακές, κοινωνικές, ακόμη και επαγγελματικές συνθήκες ζωής, δίνουν πολλές πληροφορίες τόσο για την ίδια την πάθηση όσο και για την εξέλιξη που θα έχει.
Ψυχολογική υποστήριξη: Οι ποικίλες ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις του καρκίνου κάνουν τις περισσότερες φορές απαραίτητη την υποστήριξη από ψυχολόγο. Μέσα στην ψυχοθεραπευτική συνθήκη, ο ασθενής φέρνει όλα όσα νιώθει και σκέφτεται, με σκοπό να κατανοήσει τον εαυτό του στη συγκεκριμένη εμπειρία ζωής, να μάθει να διαχειρίζεται όσα βιώνει, να ελέγχει καλύτερα συναισθήματα απελπισίας, πανικού ή τρόμου, να αναπτύξει μηχανισμούς ψυχικής ανθεκτικότητας και αυτοπροστασίας και να δημιουργήσει έναν νέο ή καλύτερα προσαρμοσμένο τρόπο ζωής. Αναλόγως το στάδιο και τη σοβαρότητα της κατάστασης, η ψυχολογική υποστήριξη αγγίζει συναισθήματα πένθους, ενώ πάντα διερευνά και βελτιώνει σχέσεις που έχουν για τον ασθενή μεγάλη σημασία. Στο πλαίσιο αυτό, δεν είναι λίγες οι φορές που και οι συγγενείς, ως συνοδοιπόροι και φροντιστές, χρειάζεται να λάβουν ψυχολογική υποστήριξη, καθώς βιώνουν και εκείνοι ιδιαιτέρως έντονες μεταπτώσεις.
Ο πόνος και η εικόνα του σώματος: Η εμπειρία του πόνου, η ένταση και η ανοχή του, είναι μια υποκειμενική κατάσταση που επηρεάζεται από αρκετούς ψυχολογικούς παράγοντες. Κάθε άνθρωπος ερμηνεύει και αντιδρά διαφορετικά στον πόνο, ανάλογα με τις πεποιθήσεις που έχει αναπτύξει για τον εαυτό, την υγεία και τις ικανότητες του, αλλά και τις πεποιθήσεις εκείνες που προέρχονται από πολιτισμικά δεδομένα. Συχνά, τα συναισθήματα του θυμού και της οργής, παρατηρούνται σε ασθενείς που ερμηνεύουν τον πόνο ως εξωτερική πρόκληση (πχ σφάλμα ιατρικό), ενώ περισσότερο καταθλιπτικά συναισθήματα εμφανίζουν άνθρωποι που επιρρίπτουν τις ευθύνες στον εαυτό τους. Η ψυχολογική υποστήριξη για την αντιμετώπιση του πόνου έγκειται στην εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης και αποφόρτισης και τη νοηματοδότηση αυτού.
Με ή χωρίς πόνο, το σώμα θα αλλάξει σε κάποιο βαθμό και η εικόνα αυτή θα επηρεάσει και την ψυχική κατάσταση. Ειδικά σε περιπτώσεις καρκίνων, όπως αυτή του μαστού, ο ασθενής καλείται να διαχειριστεί και ζητήματα αυτοεικόνας, αυτοπεποίθησης και σεξουαλικότητας, ενώ η συντροφική σχέση, εάν υπάρχει, θα παίξει σημαντικότατο ρόλο. Η γενικότερη ποιότητα της σχέσης, οι αντιδράσεις του συντρόφου, η αίσθηση οικειότητας και τρυφερότητας δίνουν πληροφορίες για το κατά πόσο θα μπορέσει να προσαρμοστεί ο ασθενής ομαλά, από την ιδανική εικόνα σώματος σε μια νέα, ή αν θα χρειαστεί περαιτέρω ψυχολογική υποστήριξη.
Νόημα: Όπως σε κάθε συμβάν της ζωής, έτσι και στην περίπτωση του καρκίνου είναι σημαντική η ικανότητα του ανθρώπου να δώσει ένα νόημα σε αυτό που του συμβαίνει. Ο καρκίνος πληγώνει, γιατί ακουμπά πολύ βαθειά υπαρξιακά ζητήματα, διαφορετικά για τον καθένα. Δεν έχει μόνο μια οργανική πορεία, αλλά και πολλές ψυχολογικές προεκτάσεις. Στέλνει μηνύματα και ζητά αλλαγές. Η ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό είναι ο ασφαλέστερος δρόμος προς την αυτοπροστασία, τη διαχείριση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Άλλωστε, σώμα και ψυχικός κόσμος είναι απόλυτα συνδεδεμένα!