Χρήστου Κωνσταντίνος
Ειδικός Πνευμονολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Ορισμός : η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μια κοινή, προληπτή και θεραπεύσιμη ασθένεια που χαρακτηρίζεται από επίμονα αναπνευστικά συμπτώματα και περιορισμό της ροής του αέρα (απόφραξη) που οφείλεται σε ανωμαλίες των αεραγωγών και / ή στις κυψελίδες, που συνήθως προκαλούνται από τη σημαντική έκθεση σε επιβλαβή σωματίδια ή αέρια.
Αλλιώς: ένα πολύ συχνό νόσημα που οι σωλήνες (αεραγωγοί) του αναπνευστικού συστήματος βουλώνουν από πτύελα (φλεγμονή) και τα ελαστικά σφουγγάρια (πνεύμονες) εμφανίζουν τρύπες (πνευμονικό εμφύσημα), ως αποτέλεσμα καθημερινών ρουφιξιών (εισπνοή) καπνών, είτε με τη θέλησή των ανθρώπων (κάπνισμα) είτε παρά τη θέλησή των (ατμοσφαιρική ρύπανση, επαγγελματική έκθεση, κ.α.)
Συχνότητα: σήμερα η ΧΑΠ είναι η 4η αιτία θανάτων παγκοσμίως και αναμένεται να γίνει η 3η το 2020, πίσω από τα καρδιαγγειακά νοσήματα (στεφανιαία νόσος και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια). Περίπου 3.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν παγκοσμίως το χρόνο από ΧΑΠ. Η συχνότητα παγκοσμίως υπολογίζεται στο 11,7% (8,4% – 15%).
Αλλιώς: σήμερα η ΧΑΠ σκοτώνει πολλούς ανθρώπους. Εάν δεν είμαστε εμείς τα θύματά της, μπορεί να είναι ο πατέρας μας, ο φίλος μας, ο συνάδελφός μας ή ο συμπολίτης μας.
Συμπτώματα: τα πιο συνηθισμένα αναπνευστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν δύσπνοια (προοδευτική, επίμονη και γίνεται χειρότερη στην άσκηση), χρόνιος βήχας ή / και χρόνια παραγωγή πτυέλων. Επίσης, συριγμός και σφίξιμο στο στήθος (εμφανίζεται και σε άλλες παθήσεις). Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να υπο-εκτιμούνται από τους ασθενείς.
Αλλιώς: πρόσφατα, μία πρωτο-διαγνωσμένη ασθενής 68 ετών με ΧΑΠ, στο ερώτημά μου “λαχανιάζεις στο περπάτημα;” που είπε πως “δεν περπατώ διότι μουδιάζουν τα πόδια μου, μάλλον από τη μέση μου, και αναγκάζομαι να καθίσω στα παγκάκια”. Η κυρία αυτή πίστευε πως είχε κάποιο ορθοπαιδικό πρόβλημα (μάλλον κήλη στη μέση της), ενώ η πραγματικότητα ήταν ότι είχε ΧΑΠ σοβαρού βαθμού, από την οποία ασθένεια όταν περπατούσε είχε υπο-οξυγοναιμία στο αίμα και άρα μειωμένη παροχή οξυγόνου στους μύες της. Οι τελευταίοι, μην έχοντας επαρκή οξυγόνο έκαναν αναερόβιο μεταβολισμό, με αποτέλεμσα την εμφάνιση των “μουδιασμάτων”, που ανάγκαζαν την κυρία να σταματά το περπάτημα και να κάθεται στα παγκάκια!!!
Ο κύριος παράγοντας κινδύνου για τη ΧΑΠ είναι το κάπνισμα προιόντων καπνού (τσιγάρα, πούρα, ηλεκτρονικό τσιγάρο, IQOS, κ.α.), αλλά μπορούν να συμβάλουν και άλλες περιβαλλοντικές εκθέσεις, όπως η έκθεση σε καύσιμο βιομάζας και η ατμοσφαιρική ρύπανση. Επίσης, γενετικοί παράγοντες (έλλειψη α1-αντιθρυψίνης),
κοινωνικο-οικονομική κατάσταση (φτώχεια, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο),
συχνές και επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις, κ.α.
Αλλιώς : το κάπνισμα, η φτώχεια, ο μολυσμένος αέρας στις πόλεις και στις δουλειές μας εξακολουθούν στις μέρες μας να σκοτώνουν. Η ΧΑΠ είναι πολύ συχνή σε ανθρώπους που ζουν με αυτές τις συνθήκες!
Διάγνωση και αρχική αξιολόγηση:
Η ΧΑΠ θα πρέπει να εξετάζεται σε κάθε ασθενή που παρουσιάζει δύσπνοια, χρόνια βήχα ή πτύελα και / ή ιστορικό έκθεσης σε παράγοντες κινδύνου για τη νόσο.
Η σπιρομέτρηση απαιτείται για τη διάγνωση. Η παρουσία ενός, μετά από εισπνοή βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου, λόγου FEV1/FVC <0,70 επιβεβαιώνει την ύπαρξη διαρκούς περιορισμού της ροής αέρα.
Αλλιώς:
* εάν λαχανιάζεις, έστω και λίγο για να φουσκώσεις ένα απλό μπαλόνι,
* εάν βήχεις και φτύνεις καθημερινά,
* εάν δουλεύεις για χρόνια σε χώρο με καπνούς
* εάν νομίζεις ότι λαχανιάζεις εύκολα
* εάν καπνίζεις για πολλά έτη (περισσότερα από 20-25)
επισκέψου ένα ειδικό πνευμονολόγο και ζήτα να κάνεις μία εύκολη, φθηνή και γρήγορη εξέταση που λέγεται σπιρομέτρηση!
Η ΧΑΠ μπορεί να διαταραχθεί από περιόδους οξείας επιδείνωσης των αναπνευστικών συμπτωμάτων, που ονομάζονται παροξυσμοί.
Αλλιώς: ένας ασθενής με ΧΑΠ κάνοντας την καθημερινή θεραπεία του (φαρμακευτική και μη) παραμένει περίπου σταθερός. Όταν αυτή η σταθερότητα “χαλάει” προς το χειρότερο (π.χ. περισσότερη δύσπνοια, περισσότερα πτύελα, κ.α.) τότε λέμε ότι κάνει κρίση. Οι κρίσεις αντιμετωπίζονται με περισσότερα φάρμακα ή/και νοσηλείες στο σπίτι ή και στο νοσοκομείο, και κάνουν αρκετό χρόνο να ξεπεραστούν και να ξαναγυρίσει ο ασθενής με ΧΑΠ στην προηγούμενη κατάστασή του!
Στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεραπεία πρόληψης και συντήρησης ενός ασθενή με ΧΑΠ:
1) Η διακοπή του καπνίσματος είναι καθοριστική. Η φαρμακοθεραπεία και η αντικατάσταση της νικοτίνης αυξάνουν αξιόπιστα τα ποσοστά μακροχρόνιας αποχής από το κάπνισμα. Η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια των ηλεκτρονικών τσιγάρων ως βοήθειας για την παύση του καπνίσματος είναι αβέβαιη προς το παρόν.
Αλλιώς:
* κόψε το κάπνισμα αλλιώς θα σε “κόψει”
* το ηλεκτρονικό τσιγάρο δε σε γλυτώνει από τη ΧΑΠ
2) Η φαρμακολογική θεραπεία μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα της ΧΑΠ, να μειώσει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των παροξύνσεων και να βελτιώσει την κατάσταση υγείας και την ανοχή στην άσκηση. Κυριότερα φάρμακα στη ΧΑΠ είναι τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά, ενώ στα βαρύτερα στάδια μπορεί κάποιους ασθενείς με ΧΑΠ να τους βοηθήσουν και τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή φάρμακα.
Αλλιώς: τα εισπνεόμενα φάρμακα έχουν δύο μεγάλα οφέλη:
* κάνουν καλύτερη την καθημερινή ζωή ενός ασθενή με ΧΑΠ
* κάνουν περισσότερη τη ζωή που θα είχε χωρίς αυτά
Κάθε φαρμακολογική θεραπευτική αγωγή πρέπει να εξατομικεύεται και να καθοδηγείται από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, τον κίνδυνο παροξυσμών, τις παρενέργειες, τις συννοσηρότητες, τη διαθεσιμότητα φαρμάκου και το κόστος, καθώς και την ανταπόκριση, την προτίμηση και την ικανότητα του ασθενούς να χρησιμοποιεί διάφορες συσκευές χορήγησης φαρμάκων.
Αλλιώς: ο κάθε ασθενής με ΧΑΠ είναι μοναδικός και ο ειδικός πνευμονολόγος πρέπει να βρει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενή του. Ιδίως, πρέπει να βρει την καταλληλότερη, ευκολότερη και φθηνότερη θεραπεία.
3) Ο εμβολιασμός κατά της γρίπης μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.
Ο εμβολιασμός με πνευμονιόκοκκο μειώνει τις λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.
Αλλιώς: τα εμβόλια σώζουν ζωές!
4) Η πνευμονική αποκατάσταση βελτιώνει τα συμπτώματα, την ποιότητα ζωής και τη σωματική και συναισθηματική συμμετοχή στις καθημερινές δραστηριότητες.
Αλλιώς: Δεν αρκούν τα φάρμακα για τη θεραπεία της ΧΑΠ, ιδίως στα βαρύτερα στάδια. Χρειάζεται πνευμονική αποκατάσταση, που στην πράξη στην Ελλάδα εφαρμόζεται ελάχιστα. Γι΄αυτό τουλάχιστον ο ασθενής με ΧΑΠ θα πρέπει καθημερινά να περπατά όσο μπορεί!
5) Σε ασθενείς με σοβαρή υποξαιμία χρόνιας ανάπαυσης, η μακροχρόνια θεραπεία οξυγόνου βελτιώνει την επιβίωση.
Αλλιώς: όταν φτάσει ο ασθενής με ΧΑΠ να παίρνει καθημερινά οξυγόνο, αυτό γίνεται για να ζήσει περισσότερο!
6) Σε ασθενείς με σοβαρή χρόνια υπερκαπνία και ιστορικό νοσηλείας για οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια, ο μακροχρόνιος μη επεμβατικός αερισμός μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα και να αποτρέψει την επανεισαγωγή.
Αλλιώς : στη σοβαρή ΧΑΠ, τα τελευταία χρόνια, βοηθούνε σημαντικά οι αναπνευστικές συσκευές CPAP και BiPAP, οι οποίες μπορεί να αναβάλλουν το θάνατο για χρόνια!
7) Σε επιλεγμένους ασθενείς με προηγμένο εμφύσημα ανθεκτικό στη βέλτιστη ιατρική περίθαλψη, οι χειρουργικές ή βρογχοσκοπικές επεμβατικές θεραπείες μπορεί να είναι επωφελείς.
Αλλιώς: στην πράξη αφορούν ελάχιστους ασθενείς στη ΧΑΠ, ιδίως σε χώρες σαν την Ελλάδα. Στο μέλλον μπορεί να βοηθήσουν περισσότερους ασθενείς με ΧΑΠ
8) Διατροφική και ψυχολογική υποστήριξη
Αλλιώς: οι ασθενείς με ΧΑΠ, όπως όλοι οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις έχουν ανάγκη συνεχούς ψυχολογικής υποστήριξης και καλής διατροφής!
Στους περισσότερους ασθενείς, η ΧΑΠ συσχετίζεται με σημαντικές συνακόλουθες χρόνιες παθήσεις, οι οποίες αυξάνουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.
Οι πιο συχνές είναι:
1) Καρδιαγγειακή πάθηση, Συγκοπή, Η ισχαιμική καρδιοπάθεια, Αρρυθμίες, Περιφερική αγγειακή νόσο, αρτηριακή Υπέρταση, από το καρδιαγγειακό σύστημα,
2) Οστεοπόρωση
3) Άγχος και κατάθλιψη
4) Καρκίνο του πνεύμονα
5) Μεταβολικό σύνδρομο και διαβήτη
6) Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
7) Βρογχιεκτασία
8) Σύνδρομο Αποφρακτικής υπνικής άπνοιας
Η κάθε συννοσηρότητα πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, αλλά πάντα με στόχο τη σωστότερη και λιγότερη αναγκαία θεραπεία!
Βιβλιογραφία : 2019 Global Initiative (GOLD) for Chronic Obstructive Lung Disease